Судлаач: Ч.Гэрэлчулууны судалгааг хүргэж байна.

Монгол улсын эдийн засагт хөрөнгийн зах зээл уул уурхайн биржийн гүйцэтгэж буй үүрэг хөгжлийн чиг хандлага

    Монгол Улсын эдийн засагт хөрөнгийн зах зээл болон уул уурхайн биржүүд нь эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих чухал үүрэг гүйцэтгэж байгаа бөгөөд эдгээр нь ирээдүйн хөгжлийн томоохон боломжуудыг нээн өгч байна. Эдгээр зах зээлүүдийн Монголын эдийн засагт оруулж буй үүрэг, мөн хөгжлийн хэтийн төлөв:

1. Хөрөнгийн зах зээлийн гүйцэтгэх үүрэг

     Монголын хөрөнгийн зах зээл нь бизнесүүдэд санхүүжилт олгох, мөн иргэд болон аж ахуйн нэгжүүдийн хөрөнгө оруулалтын боломжийг нэмэгдүүлэх суурь хэрэгсэл болж байна. Хөрөнгийн зах зээл нь дотоодын компаниудыг олон нийтээс санхүүжилт татах, бизнесийн цар хүрээг өргөжүүлэх боломжийг олгодог. Жишээлбэл: Олон компани хөрөнгийн бирж дээр хувьцаагаа санал болгосноор тэднийг өсөлтөд хүргэж, цаашид Монголын эдийн засгийн хөгжилд томоохон хувь нэмэр оруулж байна.

   Тухайлбал, “Эрдэнэс Тавантолгой” зэрэг үндэсний томоохон компаниуд хөрөнгийн зах зээлд идэвхтэй оролцож, ард иргэдийн дунд хувьцаа эзэмших сонирхлыг нэмэгдүүлсэн. Мөн түүнчлэн Монголын хөрөнгийн бирж (МХБ) нь хөрөнгө оруулалтын соёлыг дээшлүүлж, ил тод байдлыг хангах үүрэгтэй бөгөөд энэ нь эдийн засгийн ил тод байдлыг сайжруулахад чухал үүрэгтэй.

2. Уул уурхайн биржийн үүрэг

    Санхүүжилт татах: Монголын хөрөнгийн биржээр дамжуулан компаниуд IPO хийж, санхүүжилт татах нь нэмэгдэж байна. 2023 оны байдлаар нийт 38 компани нээлттэй болж, 704 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт босгожээ. Хувьцаа болон бондын төрлүүдээс гадна хөрөнгөөр баталгаажсан үнэт цаас зэрэг шинэ бүтээгдэхүүнүүд арилжаанд орж эхэлсэн.

      Компаниудын IPO ба хөрөнгө оруулалт:        Монголын хөрөнгийн биржийн анхны IPO 2005 онд “Монгол шилтгээн”комканиар эхэлсэн. 2023 оны байдлаар нийт 38 компани IPO хийж, 704 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт татжээ. 2021-2023 оны хооронд хөрөнгийн биржээр дамжуулан 15 компани нээлттэй болж, хувьцаа гаргах замаар санхүүгийн эх үүсвэрээ нэмэгдүүлсэн.

     Шинэ бүтээгдэхүүнүүд: 2020 оноос хөрөнгөөр баталгаажсан үнэт цаас (ХБҮЦ) болон хөрөнгө оруулалтын сангууд нэвтэрсэн. Жишээ нь: “Үндэсний хувьчлалын сан” болон “Мандал ирээдүйн өсөлт” сангууд нийт 55 тэрбум төгрөг татжээ.

Хөрөнгийн биржийн арилжаанд 2023 оны байдлаар 9 төрлийн ХБҮЦ бүртгэлтэй байна.

    Хөрөнгө оруулалтын сан: 2020 онд анхны хөрөнгө оруулалтын санг үүсгэн байгуулж, 55 тэрбум төгрөгийн хөрөнгийг хөрөнгийн захаас татжээ. Энэ нь зах зээлийн бүтээгдэхүүний нэр төрлийг тэлэхэд хувь нэмэр оруулж байна.

     Уул уурхайн бүтээгдэхүүний арилжаа: 2023 оны байдлаар Монголын биржээр дамжуулан нийт 13.5 их наяд төгрөгийн уул уурхайн бүтээгдэхүүн арилжсан байна. Энэ нь дэлхийн зах зээлтэй холбогдох, уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнэлгээг ил тод байлгах боломжийг нэмэгдүүлж байна

    Монгол Улс байгалийн баялгаараа дэлхийд нэр хүндтэй бөгөөд уул уурхай нь эдийн засгийн тэргүүлэх салбар юм. Уул уурхайн бирж нь ашигт малтмалын бүтээгдэхүүнийг олон улсын зах зээлд гаргах боломжийг өргөжүүлж, бүтээгдэхүүний үнэлгээг сайжруулах үүрэг гүйцэтгэдэг. Тус бирж нь ялангуяа Монголын нүүрс, зэс, алт зэрэг бүтээгдэхүүнийг илүү өргөн хүрээнд арилжаалах замаар ашигт малтмалын салбарыг ил тод, үр өгөөжтэй болгох зорилготой. Жишээлбэл: Монголын нүүрс болон зэсийн экспортын хувьд уул уурхайн биржийн үүрэг өссөөр байгаа бөгөөд үүний үр дүнд улс орны төсвийн орлого нэмэгдэж, эдийн засагт шинэ эх үүсвэрүүдийг бүрдүүлэх боломж олгож байна.

3. Хөгжлийн чиг хандлага

    Монгол Улсын эдийн засагт хөрөнгийн зах зээл болон уул уурхайн биржийг илүү үр ашигтай ажиллуулахын тулд дараах чиглэлээр хөгжүүлэлтийг анхаарч байна.

Ногоон бонд: Хөрөнгийн зах зээлд байгаль орчинд ээлтэй төслүүдэд зориулсан ногоон бондуудыг нэвтрүүлж, олон улсын стандартад нийцүүлэх алхмууд хийгдэж байна.

Технологийн дэвшил:

    Олон улсын жишгээр Монголын хөрөнгийн биржүүдэд блокчейн технологи, ухаалаг гэрээ зэрэг шинэ системүүдийг нэвтрүүлэх боломжийг судалж байна. Энэ нь арилжааны хурд, аюулгүй байдлыг нэмэгдүүлж, хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг дээшлүүлэхэд дэмжлэг болох юм.

    Бодлого, зохицуулалт: Биржийн ил тод байдал, зохицуулалтын чанарыг сайжруулах нь хөрөнгө оруулагчдын хамгаалалт, зах зээлийн тогтвортой байдалд чухал ач холбогдолтой. Энэ чиглэлээр Монголын засгийн газар дотоодын хууль эрх зүйн орчныг сайжруулах алхмуудыг хийж байгаа бөгөөд гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татахын тулд олон улсын стандартыг хангахыг зорьж байна.

     Боловсролын түвшин дээшлүүлэх: Иргэдийн хөрөнгө оруулалтын боловсролыг сайжруулж, санхүүгийн боловсрол олгох нь хөрөнгийн зах зээлд хандах итгэлцлийг нэмэгдүүлэх чухал алхам юм.

    Олон улсын зах зээлд гарах боломж: Монголын эдийн засгийн өсөлттэй уялдуулан хөрөнгийн зах зээл, уул уурхайн биржүүдийг гадаад зах зээлтэй холбож, экспортын бүтээгдэхүүнийг олон улсын биржүүдэд бүртгэх боломжийг өргөжүүлэх шаардлагатай.

    Дүгнэлт:

    Монгол Улсын эдийн засагт хөрөнгийн зах зээл болон уул уурхайн биржүүд нь стратегийн гол үүрэг гүйцэтгэж байгаа бөгөөд эдгээр нь улсын санхүүгийн тогтвортой байдал, бизнесийн хөгжилд чухал үүрэгтэй. Олон нийт компаниуд давуу талыг илүү ойлгож байгаа. Цаашид дэвшилтэт технологийг ашиглах, ил тод байдлыг хангах, зохицуулалтыг сайжруулах, хөрөнгө оруулалтын боловсролыг дээшлүүлэх чиглэлээр хөгжүүлэх нь эдийн засагт эерэг нөлөө үзүүлнэ.